Mamografija je dijagnostička metoda koja predstavlja “zlatni standard” u detekciji karcinoma dojke. Za ovu specifičnu vrstu snimanja dojki koristi se mala doza zračenja koja je bezopasna i nije štetna po zdravlje žena. Cilj mamografije je rano otkrivanje raka dojke prije pojave prvih simptoma, što nam omogućava pravovremeni početak liječenja, a samim tim i veću mogućnost potpunog izlječenja .
Zašto je i kada potrebno uraditi mamografski pregled
Rizik od dobijanja raka dojke je kod svake žene drugačiji i zavisi od više faktora. Neki od njih su:
- Godine – rizik od raka dojke raste sa godinama
- Pozitivna porodična anamneze na rak dojke (majka, sestra, tetka)
- Nasljedna predispozicija (BRCA1 i BRCA2 gen)
- Izloženost radijacionoj terapiji (naročito regiji grudnog koša)
- Nekontrolisana upotreba hormonske terapije (u klimaksu ili kao kontracepcija)
- Gojaznost poslije menopauze
- Rana prva menstruacija (menarha) i kasna menopauza
- Ukoliko žena nije rađala ili je imala prvi porođaj posle 30. godine života;
- Gustina dojke – žljezdane (guste) dojke su sklonije nastanku karcinoma dojke.
Redovni mamografski pregledi se preporučuju svim ženama starijim od 40 godina života jednom u dvije godine. Važno je obavljati redovne preglede, pratiti uputstva i savjete radiologa, naročito ukoliko imate neke od gore navedenih riziko faktora.
Savjetujemo da pregled dojki u potpunosti prepustite vašem radiologu, koji će na osnovu riziko faktora, kliničkog pregleda, ultrazvučnog i mamografskog nalaza preporučiti dinamiku narednih pregleda.
Postoje neki znaci upozorenja koji upućuju da je neophodno što prije obaviti pregled bez obzira na godine:
- “kvržica” na dojci ili u predjelu pazuha – ako primijetite kvržicu koje ranije nije bilo, obratite se svom ljekaru što je prije moguće. Kvržice (benigne i maligne) mogu biti jedan od znakova raka dojke;
- promjene u veličini dojke – normalno je da se grudi vremenom mijenjaju zbog hormonskog disbalansa. Međutim, ako primijetite drastičnu promjenu u veličini, teksturi ili debljini kože dojke, to je znak da je potrebno uraditi pregled;
- iscjedak iz bradavica – jedino što bi trebalo da izlazi iz bradavica je mlijeko. Ako ne dojite, iscjedak ne bi trebao biti prisutan. I druge promjene na bradavicama, uključujući crvenilo, perutanje kože ili uvlačenje, također mogu biti signali za pregled;
- otok – oticanje dijela dojke je još jedan simptom na koji je potrebno obratiti pažnju. Uz otok se može, ali i ne mora, pojaviti crvenilo, iritacija, toplina ili udubljenje kože dojke;
- bol – povremena bol u grudima je normalna pojava i nije razlog za zabrinutost. Normalna bol, uzrokovana hormonskim promjenama, najčešća je neposredno prije ili tokom menstruacije. Međutim, konstantna bol u grudima je znak da je potrebno obratiti se ljekaru.
Vrste mamografije
Razlikujemo nekoliko vrsta mamografije:
- Skrining mamografija je preventivni mamografski pregled na izgled zdravih žena. Ona ima za cilj da otkrije promjenu u dojci u stadijumu u kojem je ni pacijentica ni ljekar ne mogu opipati. Često pitanje među pacijenticama je sa koliko godina se radi prva skrining mamografija. Prvu skrining mamografiju potrebno je uraditi nakon 40. godine života, a kod pacijentica sa povećanim rizikom može i ranije.
- Dijagnostička mamografija je mamografski pregled dojki kod žena koje imaju vidljive simptome i promjenu na dojci koju su same primjetile ili ih je otkrio ljekar prilikom kliničkog ili UZV pregleda.
Mamografija se obavlja na posebnom rendgenskom uređaju – mamografu.
Klasična (analogna) mamografija se radi na mamografskim uređajima starije generacije koji za prikaz tkiva dojke koriste rendgenski film. Zbog mnogobrojnih nedostataka filma (čuvanje, izrada filma) u razvijenim zemljama konvencionalna mamografija se izbacuje iz upotrebe i zamjenjuje digitalnom mamografijom.
Danas se u svijetu najčešće koristi digitalna mamografija koja umjesto filma koristi detektore – slične onima u digitalnim kamerama, pomoću kojih radiolog neposredno nakon pregleda dobija digitalnu sliku tkiva dojke na dijagnostičkom ekranu. Ovako nastale slike su boljeg kvaliteta (rezolucije) i omogućavaju radiologu obradu i detaljnu analizu sa mogućnostima podešavanje nijansi sive boje, uvećanje, mjerenje promjena i sl.
Dojke se najčešće snimaju iz dva pravca u standardnim projekcijama i tako nastaje standardna 2D mamografija. Dojku je kod ovog načina snimanja potrebno dva puta komprimirati (pritisnuti kompresijskom pločom) između svake projekcije. Standardna mamografija je sumaciona, dvodimenzionalna metoda snimanja i prisutno je značajno preklapanje tkiva dojke, što može smanjiti senzitivnost pregleda i otežati vizualizaciju malih promjena.
3D mamografija (tomosinteza) otklanja prelapanje (nedostatak standardne mamografije) jer nije sumaciona nego slojevita metoda snimanja. Tomosinteza se radi na posebno konstruisanim aparatima za mamografiju koji imaju dodatak za tomosintezu. Snimanje liči na standardno mamografsko snimanje s tom razlikom da nema značajnije kompresije dojke jer je aparat samo naslonjen na dojku što je mnogo komfornije za pacijenticu. Kod tomosinteze aparat se lučno kreće iznad dojke, nastaje veći broj slika iz različitih uglova što omogućava analizu svake pojedine slike i sloja uz manji efekt preklapanja tkiva. Tomosinteza je naročito korisna kod žena sa velikim i gustim dojkama jer se izbjegava preklapanje (sumacija) tkiva, što radiologu značajno olakšava analizu samih snimaka.
Priprema za pregled
Dojke kod žena su najosjetljive tokom menstrualnog ciklusa pa ukoliko se pregled radi u tom periodu moguće je da bude neprijatan. Ako žena nije u menopauzi, preporučuje se mamografski pregled između petog i desetog dana ciklusa. U menopauzi, s obzirom na malu hormonsku aktivnost dojki nema ograničenja kada će se raditi pregled.
Prije mamografskog pregleda potrebno je povesti računa o ličnoj higijeni. Na dan pregleda nije dobro stavljati dezodorans ispod pazuha. Isto važi i za parfem, različite kreme, mlijeko za tijelo , losione i slične preparate koji se mogu prikazati na snimku, otežati analizu i dovesti do lažno pozitivnog nalaza.
Poželjno je obući širu odjeću, jednostavniju za skidanje. Tokom pregleda potrebno osloboditi grudi i skinuti se do struka.
Ukoliko postoji sumnja na trudnoću, potrebno je istu prijaviti medicinskom osoblju jer mamografski pregled može štetno djelovati na plod naročito ukolikjo se pregeled radi u prvom trimestru trudnoće.
Žena u periodu dojenja može obaviti mamografski pregled, s tim da je pregled zbog prisutnog mlijeka u kanalićima dojke tehnički lošijeg kvaliteta i manji procesi mogu biti prikriveni. Dojke tokom laktacije ne predstavljaju problem za obavljanje mamografskog pregleda, ali se svakako savjetuje da se mamografski pregled obavi nakon prestanka dojenja djeteta, ukoliko za to ne postoji hitna indikacija.
Implantati nisu kontraindikacija za mamografsko snimanje ali mogu otežati interpretaciju nalaza. Silikonski implantati mogu otežati jasan prikaz tkiva oko njih, naročito ako je implantat postavljen ispred, a ne ispod pektoralnog mišića. Iskusni inžinjeri radiološke tehnologije i radiolozi znaju kako pažljivo komprimovati dojke kako bi poboljšali pregled bez oštećenja implantata.
Na pregled je potrebno ponijeti svu prethodnu medicinsku dokumentaciju vezanu za dojku (slike ranijih mamografija, UZV pregleda dojki, MR preglede), priložiti ih radiologu koji tumači mamografiju kako da bi se eventualno ranije prisutne promjene mogle pratiti u pogledu građe i veličine.
Kako se radi mamografija
Mamografski pregled u prosjeku traje oko 30 minuta i u većini slučajeva nije bolan. Diplomirani inžinjer radiološke tehnologije ima zadatak da pomogne pacijentici i da postavi dojku u pravilan položaj. U toku snimanja je potrebno da pacijentica stoji mirno, bez suvišnih pokreta, kako bi snimak bio što precizniji.
Prilikom standardnog mamografskog pregleda vrši se pritisak kompresijskom pločom na dojku sa ciljem dobijanja što kvalitetnije slike dojke. Standardno 2D mamografsko snimanje se vrši u dva smjera (CC i MLO projekciji), što znači da je dojku potrebno dva puta komprimovati između dvije projekcije.
Kod 3D mamografskog snimanja (tomosinteze) rendgenska cijev rotira oko dojke i snima dojku iz više uglova, a kao rezultat mamografskog snimanja nastaje veći broj digitalnih slika dojke .
Prednosti snimanja mamografom sa tomosintezom
Standardna mamografija je danas zlatni standard u ranom otkrivanju raka dojke u svijetu i kod nas. Ona je sumaciona, dvodimenzionalna metoda snimanja i ima jedan važan nedostatak a to je preklapanje (sumaciju) tkiva koji može da prikrije male promjene. Tomosinteza je slojevita metoda snimanja i uklanja ovaj nedostatak standardne mamografije i pruža bolji uvid u sve strukture tkiva dojke jer se dobije više slojeva a svaki sloj dojke debljine 1 mm posmatramo pojedinačno (snimke dojke listamo kao stranice knjige). Savremeni aparati novije generacije kakav je u našoj ustanov može softverski iz istog seta podataka može da sintetiše standardni 2D mamografski snimak. To znači da žena za istu i jednu dozu zračenja dobije i standardnu mamografiju i tomografiju (3D mamografiju).
Potencijalni rizici uslijed pregleda mamografom
Mamografija ima za cilj rano otkrivanje raka dojke prije pojave prvih simptoma, što nam omogućava pravovremeni početak liječenja a samim tim i veću mogućnost potpunog izlječenja. Ovom metodom nije moguće otkriti sve tipove karcinoma dojke. Sa preko 85% tačnosti, mamografski pregled može da detektuje karcinom dojke u njegovoj početnoj fazi. U oko 10-15% slučajeva, karcinom dojke se mamografski ne prikazuje. Za postavljanje pravilne i tačne dijagnoze pored adekvatne radiološke opreme najvažnije je znanje i iskustvo radiologa.
Male doze jonizirajućeg zračenja kojima je žena izložena prilikom mamografskoog pregled je zanemarljiva u odnosu od koristi koju nam mamografija pruža.
Doze zračenja koju dojke prime prilikom mamografije su na nivou zračenja koje se primi prilikom višečasovne vožnje avionom.
Na pitanje koliko često se radi mamografija, pravi odgovor ima isključivo ljekar. Kod mamografije je najvažnije da se ne radi na svoju ruku. Savjetujemo da pregled dojki u potpunosti prepustite vašem radiologu, koji će na osnovu riziko faktora, kliničkog pregleda, ultrazvučnog i mamografskog nalaza preporučiti dinamiku narednih pregleda.
Koji ljekar obavlja pregled mamografije ?
U dijagnostičkom centru Lenus, pregled mamografije obavljaju specijalisti radiologije – koji su usko specijalizovani za bolesti dojke. U našem centru ovaj pregled obavljaju
- Dr Danijela Milekić, specijalista radiologije
- Dr sc. med. Dragana Roganović, specijalista radiologije
- Dr Danijela Soprenić, specijalista radiologije