Karcinom dojke je najčešći rak koji se dijagnostikuje kod žena širom svijeta. Karcinom dojke se može javiti kod oba pola, ali je mnogo češći kod žena. Otprilike 99% karcinoma dojke javlja se kod žena, a 0,5-1% karcinoma dojke javlja se kod muškaraca.
Podizanje svijesti o raku dojke, ulaganja u istraživačke i naučne radove na ovu temu, doveli su do napretka u dijagnostici i liječenju raka dojke. Stope preživljavanja su se povećale, a broj smrtnih slučajeva povezanih s ovom bolešću u stalnom je opadanju.
Samo 5% do 10% karcinoma dojke javlja se kod žena s jasno izraženom genetskom predispozicijom za bolest. Većina slučajeva raka dojke je “sporadična”, što znači da nema dokazane mutacije gena i teško je predvidjeti kada će i kod koje osobe doći do pojave i razvoja karcinoma u tkivu dojke.
Anatomija dojke
Anatomija dojke kod muškaraca i žena je drugačija. Za razliku od muških grudi koji nemaju značajnu ulogu, ženske grudi imaju mliječne kanale i žljezdano tkivo koji pomažu pri dojenju.
Vidljivi dijelovi dojke se sastoje od bradavica i areola (kružno, tamno, obojeno područje kože oko bradavice). Unutar tkiva dojke, nalaze se žlijezde (lobuli) u kojima se proizvodi mlijeko, masno tkivo koje određuje veličinu grudi i vezivno tkivo koje drži žlijezde i masno tkivo dojke na mjestu.
Vrste raka dojke:
U svakom ovom dijelu dojke može da se razvije karcinom:
-
- Lobuli su žlijezde koje proizvode majčino mlijeko. Karcinomi koji se ovdje javljaju nazivaju se lobularni karcinomi.
-
- Duktusi su mali kanalići koji izlaze iz lobula i vode mlijeko do bradavice. Ovo je najčešće mjesto na kojem počinje rak dojke. Karcinomi koji ovdje nastaju nazivaju se duktalni karcinomi.
-
- Bradavica je otvor na koži dojke gdje se kanali spajaju,i ulijevaju u veće kanale koji omogućavaju da mlijeko napustiti dojku. Bradavica je okružena nešto tamnijom debljom kožom koja se zove areola. Manje uobičajen tip raka dojke, koji se zove Pagetova bolest dojke, može započeti u bradavici.
-
- Masno i vezivno tkivo (stroma) okružuje kanale i lobule i pomaže im da ostanu na mjestu. Manje uobičajen tip raka dojke – filoidni tumor može započeti u stromi.
-
- Krvni i limfni sudovi se nalaze u svakoj dojci. Angiosarkom je rjeđi tip raka dojke koji može započeti u krvnim sudovima.
Lobularni karcinom
Lobularni karcinom je stanje u kojem abnormalne ćelije nastaju u mliječnim žlijezdama (lobulima) dojke.
On može biti lokalizovan kada predstavlja lobularni karcinom in situ (LCIS) i to nije pravi rak dojke. Pacijentice sa LCIS su asimptomatske (nemaju znakove i simptome). Ovaj tip abnormalnih ćelija se najčešće otkrije kao rezultat biopsije dojke učinjene iz drugog razloga. Smatra se da pacijentice kojim je otkriven LCIS imaju povećan rizik od razvoja invazivnog raka dojke.
Invazivni lobularni karcinom ili ILC je rak dojke koji počinje u mliječnoj žlijezdi i širi se u okolno tkivo dojke. Čini oko 10% do 15% svih karcinoma dojke i druga je najčešća vrsta raka dojke. Ako se ne liječi, lobularni rak dojke se širi se na obližnje limfne čvorove, a zatim i na udaljene dijelove tijela.
Duktalni karcinom
Duktalni karcinom in situ (DCIS) podrazumijeva prisutnost abnormalnih ćelija unutar mliječnog kanala dojke.
DCIS se smatra najranijim oblikom raka dojke. DCIS je neinvazivan, što znači da se nije proširio iz mliječnog kanala, ali ima mali rizik da postane invazivan.
DCIS obično nema nikakvih znakova ili simptoma. Međutim, DCIS ponekad može uzrokovati palpabilnu kvržicu u dojci ili krvav iscjedak iz bradavice. DCIS se obično vidi na mamografiji i kao zona grupisanih kalcifikacija nepravilnog oblika i veličine.
Invazivni duktalni karcinom je karcinom koji počinje u mliječnim kanalima dojke, nakon čega probija zid kanala i širi se u okolno tkivo dojke. Ovo je najčešći oblik raka dojke, koji čini 80% slučajeva.
Inflamatorni (upalni) karcinom dojke
Upalni rak dojke nastaje kada se tumorske ćelije odvajaju od mjesta gdje su počele rasti i putuju do limfnih sudova u koži. Ćelije poslednično blokiraju limfne sudove i uzrokuju da koža dojki izgleda natečeno, crveno ili ljubičasto. Upalni rak dojke smatra se lokalno uznapredovalim rakom. Upalni rak dojke lako se može zamijeniti s infekcijom dojke (mastitisom) koja je mnogo češći uzrok oticanja dojke i promjena na koži.
Angiosarkom
Angiosarkom je rijedak tip raka dojke koji nastaje iz sluznice krvnih sudova. Izrazito je agresivan tumor i povezan je s lošom prognozom.
Može biti primarno lokalizovan u dojci i smatra se da nastaje unutar parenhima dojke sa sekundarnim zahvatanjem kože, ili sekundarni koji se može prvo pojaviti na koži dojke i obično nastaje nakon zračenja dojke
Klasična prezentacija je bezbolna plava ili ljubičasta promjena boje kože dojke ili pacijentice primijete oticanje dojke, osjećaj punoće ili brzi rast dojki.
Pagetova bolest
Pagetova bolest dojke je oblik maligne bolesti dojke koju karakteriše infiltracija epidermisa bradavice malignim ćelijama. Najčešće se klinički prezentuje kao ekcematoza promjena na bradavici uključuju crvenilo, ljuskanje i krastu na površini bradavice.
Filoidni tumor
To je obično velika, brzorastuća masa koja nastaje iz strome dojke. Prosječna veličina tumora pri otkrivanju može varirati od 3 do 5 cm. Najčešće se javljaju u dobi od 40 do 60 godina, prije menopauze (pik javljanja je oko 45 godine).
To je lokalno invazivni tumor. Filoidni tumori mogu biti benigni, a u 5% do 25% slučajeva vidi se maligna degeneracija. Liječenje je obično hirurško. I benigni i maligni filodni tumori imaju tendenciju recidiva, da se ponovo jave ako ekscizija nije dovoljno široka.
Simptomi raka dojke
Kako prepoznati rak dojke kod žena?
Znakovi i simptomi raka dojke mogu uključivati:
-
- pojavu kvržice ili zadebljanja dojke,
-
- učestalu i kontintuiranu bol u dojkama,
-
- promjenu veličine, oblika ili izgleda dojke,
-
- promjenu na koži dojke poput crvenila, osipa i slično,
-
- promjenu na bradavicama (uvlačenje bradavice),
-
- iscjedak iz bradavice,
-
- ljuštenje pigmentiranog područja kože oko bradavice (areole) ili kože dojke.
Uzroci i faktori rizika
Ne može se sa sigurnošću reći šta uzrokuje rak dojke, ali određeni faktori mogu dovesti do većeg rizika od razvoja raka dojke.
Rak dojke se javlja kada ćelija dojke počne nenormalno i nekontrolisano da raste. Ove ćelije se dijele brže nego zdrave ćelije i nastavljaju da se akumuliraju, formirajući kvržicu ili masu. Tako izmijenjene ćelije se mogu širiti (metastazirati) kroz dojku do limfnih čvorova ili na druge udaljene dijelove tijela.
Istraživanjem su identifikovani faktori koji mogu povećati rizik od raka dojke, ali još uvijek nije jasno zašto neke pacijentice koji nemaju faktore rizika razviju rak, a druge sa faktorima rizika ostanu do kraja života zaštićene od ove zloćudne bolesti. Vjerovatno je da je rak dojke uzrokovan složenom interakcijom genetike i okruženja i da je pojava raka individualna od osobe do osobe.
Faktori koji su povezani sa povećanim rizikom od raka dojke uključuju:
-
- starenje,
-
- lična i porodična istorija bolesti dojke,
-
- genetski (nasledni) faktori,
-
- dugotrajna upotreba hormonske terapije kao kontracepcija ili tokom menopauze,
-
- izloženost radijacionoj terapiji,
-
- gojaznost,
-
- rana menstruacija prije 12. godine života,
-
- kasna menopauza,
-
- rođenje prvog djeteta u starijoj životnoj dobi.
Na koji način se dijagnostikuje rak dojke?
Dijagnostikovanje raka dojke započinje redovnim samopregledom. U slučaju da je primijećena određena promjena na dojkama, potrebno je javiti se ljekaru!
Tokom pregleda, ljekar uzima detaljnu ličnu i porodičnu anamnezu. Ljekar će pažljivo palpirati kvržicu i tkivo oko nje.
Za postavljanje dijagnoze potrebno je uraditi ultrazvuk dojke i mamografiju, a nekada je potrebno uraditi i magnetnu rezonancu dojki.
Na osnovu ovih dijagnostičkih modaliteta, ukoliko postoji sumnja na rak dojke, ljekar može preporučiti biopsiju kako bi dobio ćelijski (FNAC) ili tkivni uzorak dojke (CORE) koji se dalje šalje patologu na analizu.
